klimaatwoord s.nw. | klimaatwoorde | woord, veral ’n nuutskepping, wat met die klimaat en klimaatverandering verband hou. ◌ ENGELS: climate word

Oral op drade sit kraaie

Vir die Woordeboek van Afrikaans Vandag fynkam ek gereeld die media. Nes Ton den Boon, eindredakteur van die Nederlandse Dikke Van Dale, taalontwikkelings en -tendense vir sy Taalbank.nl dophou. In dié blog oor taalverandering publiseer hy daagliks ’n woord van die dag. Wanneer nuus hier my bedruk, blaai ek soms soontoe.

Soos dié week. So, hier is paar rekrute. Werf hulle as jy wil, of stuur hulle huis toe.

Terwyl somertemperature vorige rekords laat smelt en nog versengende hitte vir Europa voorspel word, beleef Nederlands ’n ontploffing van klimaatwoorde. In ’n lys wat Den Boon in 2019 begin het, staan al byna 250 nuwe samestellings. Dié maand kan hy nog ’n klompie byvoeg.

Maandag begin blou met klimaattirannie (tirannie: ’n heerskappy gekenmerk deur dade van geweld, onderdrukking, miskenning van regte). Naas samestellings soos klimaatdiktatuur, -despotisme, -terreur maak dié een in Nederlandse dagblaaie sy verskyning uit die mond van Donald Trump, wat aan Nederland se omgeëlliede landbouprodusente, wat volgens hom betoog “teen die klimaattirannie van hul regering”, sy heelhartige steun laat weet.

Klimaattirannie: die oplê van maatreëls deur ’n regering wat as ’n tiran voorgehou word en na bewering die belange van sy burgers verontagsaam. Geregverdigde kritiek? Of ’n klimaatontkenner wat in sweet wat tap uit onskuldige oksels, sy hande was terwyl laafnissoekers braai, strandgangers in krewe verander en teer op paaie, aanloopbane en selfs treinspore smelt?

Ook China smeul. Kommentators daar dra nog ’n woord by: oondstad. Tradisioneel was daar in China vier bakoondstede: Wuhan, Chongqing, Nanchang en Nanjing. Nou is daar tien wat aan die vereistes van ’n oondstad voldoen (kwik wat oor ’n dekade minstens 200 dae bo 35 grade styg); miljoene mense wat voortaan, somer ná somer, na snikhete weerstoestande kan uitsien.

’n Artikel in The Guardian beperk dié voortuitsig ook nie net tot stede in Europa en Asië nie. Oral op drade sit kraaie.

Nog ’n neologisme is hittesluiting: Werkers bly tuis; skole, winkels se deure dig as gevolg van die gevaarlik hoë kweekhuishumiditeit wat die bakoondtemperature vergesel.

Versengend. As voorvoegsel van ’n oorganklike, onskeibare werkwoord waarsku ver- dat die handeling of episode wat volg, vir die voorwerp of ontvanger daarvan ongewenste, negatiewe, slegte gevolge inhou. Die werkwoord seng, van Nederlands zengen, gebruik ons in Afrikaans nie meer so dikwels nie. Seng beteken om ’n oppervlak dor, droog, te maak – totdat dit uiteindelik vlam vat en verseng.

Verskroei. In die klanknabootsende skr- eggo die kras geluid van ’n vuurhoutjie wat geskraap word. Die slotdeel, -oei, wek assosiasies met broei en gloei.

Van die Engelse “act like a cat on a hot tin roof” kom Afrikaans se dans soos ’n kat op ’n warm plaat. Met die klimaatkatastrofe op hande sal die mensdom sy passies moet ken.

Jana Luther
Woordewisseling: Beeld, Die Burger, Netwerk24, 29 Julie 2022 © Netwerk24
In die Woordeboek van Afrikaans Vandag opgeneem met toestemming.  

 Nederlandse Klimaatwoordenlijst – saamgestel deur Ton den Boon