Woordeboek van Afrikaans Vandag

Nie kyk waar jy hom neersit nie

Ons tweede nie is ’n ding wat nie daar moet wees nie, want een nie sê reeds wat gesê moet word. Maar hy is daar omdat die grote gros van die sprekers hom daar wil hê. En met die grote gros redeneer jy nie nie in taalsake nie, soos al hierdie nies bewys.

Maar ons kan ons darem aanmatig om te sê: Goed dan, laat die nie hom oorwerk, maar laat hy dit netjies en elegant doen. Dit gebeur nie altyd nie.

Nou die dag sê ’n rooskweker bv. in die koerant: “Dit word aanbeveel om rose in ’n bedding en nie in afsonderlike gate te plant nie.” Met die tweede nie so naby plant lyk dit of die beswaar teen die plant is, terwyl dit teen die afsonderlike gate is. Duideliker taal is: “Dit word aanbeveel om rose in ’n bedding te plant (dié woord nou verskuif) en nie in
afsonderlike gate nie.”

Dis ’n aansienlike verbetering.

Weerspreking

Soms is ons taamlik opgeskeep met ons nie. Die koerant sê bv.: “Daar sal nooit vrede wees voor hierdie beginsel nie toegepas word nie.”

Wanneer kom die vrede dan? Wanneer die beginsel toegepas word. Maar bo staan nou wanneer “die beginsel nie toegepas word nie”.

U vra of dit dan so belangrik is om te weet waar die nie-tigheid staan.

Ja, dit is, want as hy nie reg staan nie, kan die ma die inrigting sonder die baba verlaat.

Soms net een

Nog iets moet gesê word. Dis dat daar nie altyd twee nies moet wees nie, of altyd een na geen, niks, niemand en ander dergelike ontkenningswoorde. Ons sê “geen nuus is goeie nuus”, sonder nie (en sonder klagte). Ons sê ook “geen van beide”, “een is geen”, “hy was toe ’n man van g’n 30 jaar” (hier sal ’n nie baie ontuis staan).

“Sal jy dagga rook?”
“Nooit!” Beslis sonder nie, wat nooit se krag sou verswak.

Nie altyd

Maar moet nou nie sê dat daar nooit ’n nie na hierdie woorde staan nie. Die meeste wat ons kan sê, is dat hy nie altyd daar is nie. In baie gevalle het die spreker die keuse. Die Tweetalige Woordeboek gee “niemand minder as hy (nie)” met nie na smaak,
soos die koekbakkers sê.

Aan die ander kant het HAT “ ’n vent van niks” en “vir niks” los van die skrywer se smaak en sonder nie, elke keer.

Nie iemand

Niemand is gelyk aan nie iemand, maar die twee is nie altyd
uitruilbaar nie. Jy kan sê: “Klop daar nie iemand nie?” maar dis spooktaal om te sê: “Klop daar niemand nie?”, want niemand kan nie klop nie.

Terug by die baba bo. As jy sê “nie een van die twee (babas) gaan saam nie”, vertrek die ma leeghand; sê jy “een van die twee gaan nie saam nie”, sal die ma tuis kom met iets om te wys.

Almal is nie

“Nie alle spelers is atlete nie” is logies duidelike taal.

Maar ons sê dit nie. Afrikaanspraters sê meestal: “alle spelers is nie atlete nie”. Om te begin met “nie alle” klink vir hulle aanstellerig.

Johan Spies, Taalgereedskap, 27 Julie 1992 © Die Burger, Media24  

trefwoorde

ontkenning | ontkenningswoord | ontkennende vorm