Woordeboek van Afrikaans Vandag

Betekenisverruiming gee ’n taal woema

Die invloed van taalverandering is nie beperk tot enkele aspekte van ’n taal nie, maar dit kan op baie vlakke merkbaar wees. Hoewel veranderinge in die woordeskat dikwels die sigbaarste is, is aanpassings in die vorm van ’n woord, in die betekenis en die grammatiese optrede eweneens deel van die omvattender verskynsel van taalverandering. Ook hier is dit nie net die woorde van ’n taal wat die teiken van verandering is nie. Ander items soos voor- en agtervoegsels, idiome en vaste uitdrukkinge ondergaan ook verandering.

Taalverandering is ter sake vir ’n navraag van mev. N. Smith van Panorama. Sy het dit oor die uitdrukking om iets onder lede te hê. Mev. Smith ken en gebruik dié uitdrukking wanneer daar verwys word na iemand wat reeds siek is, maar wat nog nie die uiterlike tekens van die siekte vertoon nie. Om byvoorbeeld masels onder lede te hê, is om reeds die siekte te hê, maar nog nie die kenmerkende rooi uitslag nie. Onder lede hê impliseer dus dat die diagnose nog bevestig moet word. Sodra die diagnose bevestig is, het jy masels. Maar, sê mev. Smith, deesdae lees sy van mense wat ’n siekte onder lede het selfs nadat die diagnose bo alle twyfel bevestig is en die persoon reeds ordentlik siek is. Haar navraag: Wanneer het jy ’n siekte onder lede?

Betekenisverruiming is een van die wesenlike kenmerke van taalverandering. ’n Item van die woordeskat handhaaf sy betekenis, maar kry ’n verdere waarde by wat gewoonlik regstreeks verwant is aan die oorspronklike waarde. Dit is wat met onder lede gebeur het. In die meeste Afrikaanse woordeboeke word slegs die betekeniswaarde wat mev. Smith as die eintlike betekenis ken, aangegee. Ook in die omvattende Woordenboek der Nederlandsche Taal is dit die enigste betekenisaanduiding, hoewel dit genoem word dat dit in ’n enkele geval gebruik is om te verwys na ’n siekte wat nog nie heeltemal uitgewoed is nie. In die jongste uitgawe van die gesaghebbende verklarende Van Dale Groot Woordenboek der Nederlandse Taal word daar met twee betekenisonderskeidinge gewerk. Die eerste waarde verwys na gevalle waar ’n mens reeds deur ’n siekte besmet is, maar die uiterlike tekens is nog nie merkbaar nie. Wanneer jy ’n siekte soos verkoue of griep onder lede het, beteken dit ook dat jy dit baie erg het. Hierdie tweede waarde is ’n toevoeging tot die betekenispakket van die uitdrukking. Dit lyk asof hierdie uitdrukking in Afrikaans dieselfde betekenispaadjie as in Nederlands loop. Naas sy oorspronklike waarde word dit wel deesdae dikwels gebruik om te verwys na gevalle waar die siekte reeds gediagnoseer en nog in ’n erge mate aanwesig is. Betekenisverruiming is hier aan die orde.

Betekenisverruiming gee ’n taal woema  Betekenisverruiming is een van die wesenlike kenmerke van taalverandering. Betekenis kan nie in ’n botteltjie gedruk en gebêre word nie. Daarvoor is taal te dinamies. Wanneer ’n taal geen tekens van verandering toon nie, het daardie taal iets baie ernstigs onder lede.

Rufus Gouws, Taalgereedskap, 21 Februarie 1994 © Die Burger, Netwerk24, Media24  

trefwoorde

betekenisverruiming | taalverandering